Aziz Sancar’dan rastlantısal keşif: Beyin kanserinin tedavisini buldu

Nobel ödüllü bilim insanı Aziz Sancar, beyin kanserinin tedavisine yönelik çok değerli bir keşfe imza attı. Cumhuriyet’ten Orhan Bursalı’ya konuşan Aziz Sancar, “Bu çok sürpriz bir buluş, büyük tesadüf, diğer bir deney yaparken birden bizi şok eden çok farklı bir olay karşımıza çıktı” dedi.

Orhan Bursalı’nın yazısından ilgili kısım şöyle:

“Bir müjde vereceğim, birinci sefer Cumhuriyet’te bu sütunda okuyacaksınız. Nobel ödüllü bilim insanımız Aziz Sancar yeni bir büyük keşfe daha imza attı. Sancar ve takımı, laboratuvarlarda deneylerde çok kullanılan EdU olarak bilinen molekülün, bilhassa beyin kanserlerinin tedavisinde kullanılabileceğini keşfettiler. Bulguları, acil olarak Amerikan Bilimler Akademisi’nin –PNAS– mecmuasında yayımlandı.

Sancar ile Ankara’daki son buluşmamızda, Prof. Dr. Mehmet Öztürk ile sohbet etmiş ve Anıtkabir’i daima bir arada tekrar ziyaret etmiştik. Sancar sohbetimizde değerli bir keşif yaptıklarını, bu keşfin gerçek çıkması halinde son yıllarda kendisini bir bilim insanı olarak en çok keyifli edecek olay olacağını, lakin şimdi açıklama yapmanın erken olduğunu söylemişti.

Sancar, ‘Bu çok sürpriz bir buluş, büyük tesadüf, diğer bir deney yaparken birden bizi şok eden çok farklı bir olay karşımıza çıktı’ dedi.

Aziz Hocayı sık aradım; nihayet makalelerinin yayına kabul edildiğini bildirdi. Çok sevindirici bir gelişme!

RASTLANTININ BÖYLESİ!

Dün makalenin ön baskısını gönderdi, ayrıyeten bu keşfi anlatır mısın, dedim. Bilgi notu gönderdi. Özetle anlatayım: Kendisine Nobel kazandıran DNA Tamirat Sistemi konusunda ‘merak ettiği’ bir soruya karşılık arıyordu.

DNA’mız biliyorsunuz, dış ve iç etkenler nedeniyle, kemoterapi, ultraviyole, sigara, berbat etraf ve beslenme vb. çok sık hasara uğruyor. Ama DNA Tamirat Sistemi bu hasarı onarıyor. Sancar, İnsan Nukleotid Eksizyon Tamir Sistemi’ni (İkili Kesim) keşfetmiş ve Nobel kazanmıştı.

İkili Kesim-Onarım sistemi DNA sarmalında hasar gören kısmı (26 Nükleotidlik) kesip çıkarıyor ve yerine doğrusunu koyuyor. Böylelikle DNA’mız hasarsız çalışıyor. (Aziz Sancar ve Nobel’in Hikayesi kitabımda hikayesi var!)

ŞOK EDİCİ SONUÇ!

Aziz Hoca diyor ki ‘Bunu test tüpünde kanıtlamıştık lakin insan hücresi içinde de tam bu türlü mi oluyordu, yoksa 26 nükleotitten daha fazlası mı çıkarılıyor ve yerine daha çok nükleotid mi konuyordu, merak ettik. Bunu anlamak için de laboratuvar deneylerinde bildik EdU isimli molekülü kullandık. Deneylerimiz beklenmedik sonuçlar verdi adeta bir şok yaşadık, EdU molekülü, sağlam DNA’da, güya DNA hasara uğramış üzere tesir yapıyor ve tamir sistemini harekete geçiriyordu! Bu türlü bir tesir beklemiyorduk! Sebebini araştırdık.

Bozulmamış sağlam hücrelerin bulunduğu besi ortamına EdU molekülü koyduk ve baktık ki hücre tamir sistemini çalıştırarak bu molekülü durmadan kesip çıkartıyor. Çıkarılan molekül özgür kalınca tekrar genoma giriyor, hücre onu tekrar kesip dışarı atıyor ve kör döngü bu türlü devam ediyor. Sonunda EdU ile başa çıkamayan hücre ölüyor (apoptoz).

EdU molekülünün orta derecede zehirleyici tesiri (toksik) olduğu biliniyordu. Fakat bu tesirin düzeneği bir sırdı. Artık burada hücreyi kesin nasıl öldürdüğünü çözdük. Daha evvel EdU’nun kanser hücrelerini öldürdüğüne dair ispatlar vardı, lakin garip bir halde, hiç kimse bu sonuçları takip etmedi, artık bile laboratuvarlarda binlerce bilim insanı DNA’yı incelemek için EdU’yu kullanıyor, lakin bu molekülün DNA’da hasar yaratarak öldürücü tesir yaptığını bilmiyor.’

BEYİN KANSERİNE SİLAH

Şimdi gelelim keşfin beyin kanseriyle bağlantısına: EdU molekülünün bariyerleri aşarak beyefendisine rahat geçtiği biliniyor. Fakat kemoterapi ilaçları, mesela en çok kullanılan Cisplatin ise beyefendisine giremiyor.

Sancar’ın ağzından: ‘Biz de madem EdU hücreleri bu formda hücreyi öldürüyor, şayet beyin kanseri olan bir hastaya verilirse beyefendisine sarfiyat, bu kanserli hücrelerin DNA’sına girer ve nöronlara ziyan vermeden tümörü öldürür, sonucuna vardık.’

Neden sağlıklı beyin hücrelerine ziyan vermez? Zira beyin nöronları DNA sentezi yapmıyor yani çoğalmıyorlar, beyin kanseri hücreleri ise onlardan bağımsız olarak süratle çoğalırlar. EdU molekülü işte bu tümörleri amaç alıp yok edebilir.

Çok heyecan verici..”